Sách tam giáo/Phật giáo/Âm dương

Từ thuở khai thiên lập địa, Phật tổ và Phục hy là 2 nhân vật đưa ra học thuyết và biểu đồ âm dương để diển tả 2 cá tánh đối nghịch hiện hửu trong mọi vật cùng với cách thức vận hành và biến hóa

Âm dương Phật tổ

Âm dương theo Phật tổ đại diện cho 2 cá tánh sinh diệt đối nghich của mọi thực thể . Thí dụ như Hiền và dữ , Ngay và gian , ngày và đêm, tối và sáng, mưa và nắng, nóng và lạnh ...

Bảng âm dương

Âm	Dương
Diệt	Sinh
Thua	Thắng
Bại	Thành
Mất	Được
Dữ	Hiền
Ngay	Gian
Xấu	Đẹp
Hèn	Sang

Tam dịch âm dương

Dịch có nghỉa là biến hóa . Tam dịch âm dương có nghỉa là 3 biến hóa âm dương như sau

Tam dịch	Ý nghỉa
Bất dịch	Âm dương hòa hợp	Mọi thực thể đều có 2 cá tánh sinh diệt đối nghịch
Dịch	Âm dương bất hòa	Âm thịnh, Dương suy . Dương thịnh, Âm suy
Biến dịch	Âm dương bất hợp	Âm diệt, Dương sinh . Dương diệt, Âm sinh

Tứ vận âm dương

Vận có nghỉa là vận hành . Tứ vận âm dương có nghỉa là 4 vận hành âm dương

Tứ vận	Ý nghỉa
Sinh	Dương thịnh, Âm suy
Thịnh	Dương sinh , Âm diệt
Suy	Âm thịnh, Dương suy
Diệt	Âm sinh , Dương diệt

Luân hồi

Chu kỳ Tứ vận âm dương

Tứ vận	Ý nghỉa	Thí dụ
1	Sinh	Mặt trời mọc
2	Thịnh	Mặt trời lên
3	Suy	Mặt trời xuống
4	Diệt	Mặt trời lặn

Ứng dụng

Âm dương Ngũ hành của Bát quái

Bát Quái	Âm dương	Ngũ hành
Kiền	dương	kim
Đoài	âm	kim,
Ly	âm	hỏa,
Chấn	dương	mộc,
Tốn	âm	mộc,
Khảm	dương	thủy,
Cấn	dương	thổ,
Khôn	âm	thổ.

Âm dương trong Thiên can Địa chi Lịch

Can Chi Lịch	Thuộc tính Dương	Thuộc tính Âm
Lịch	Dương lịch	Âm lịch
Can - Thiên can	Giáp, Bính, Mậu, Canh, Nhâm	Ất, Đinh, Kỷ, Tân, Quý
Chi - Địa chi	Tý, Dần, Thìn, Ngọ, Thân, Tuất	Sựu, Mảo, Tị, Mùi, Dậu, Hợi

Âm dương trong Đông y

Triệu chứng	Dương chứng	Âm chứng
âm thịnh dương thịnh	Người lạnh, tay chân lạnh, tinh thần mệt mỏi, thở nhỏ, thích ấm, không khát, tiểu tiện trong dài, đại tiện lỏng, nằm quay vào trong, sắc mặt trắng, lưỡi nhạt, mạch trầm nhược	Tay chân ấm, tinh thần hiếu động (hưng phân, kích động), thở to và thô, sợ nóng, khát nước, nước tiểu đỏ, đục và ít, đại tiện thì táo, nằm quay ra ngoài, sắc mặt đỏ, mạch hoạt sác, phù sác hữu lực
Âm hư Dương hư	Triều nhiệt, nhức trong xương, ho khan, họng khô, hai gò má đỏ, ra mồ hôi trộm, ngũ tâm phiền nhiệt, vật vã, lưỡi đỏ ít rêu, mạch tế sác	Sợ lạnh, chân tay lạnh, ăn uống chậm tiêu, di tinh liệt dương, đau lưng, mỏi gối, rêu lưỡng trắng, chất lưỡng nhạt, ỉa chảy, tiểu tiện trong dài, mạch nhược, vô lực
Vong âm Vong dương	Lạnh, dính,vị nhạt Lạnh Nhuận Phù sác, vô lực. Hoặc vi muốn tuyệt Không khát,thích uống nước nóng	Nóng và mặn không dính Ấm Khô Phù vô lực mạch xích yếu Khát, thích uống nước lạnh.

Âm dương Phục hy

Âm dương

Âm	Vạch đứt	- -
Dương	Vạch liền	__

Tam dịch Âm dương

Bất dịch	Âm dương hòa hợp	Vạch liền, vạch đứt trồng nhau
Dịch	Âm dương bất hòa	Vạch liền trên vạch đứt , vạch đứt trên Vạch đứt
Biến dịch	Âm dương bất hợp	Một Vạch liền , Một vạch đứt

Tứ vận Âm dương

Sinh	Âm sinh , Dương diệt	Vạch liền
Thịnh	Âm thịnh , Dương suy	Vạch liền trên vạch đứt
Suy	Âm suy , Dương thịnh	Vạch đứt trên Vạch liền
Diệt	Âm diệt , Dương sinh	Vạch đứt

Hệ thống Âm dương

	Âm	Dương
Lịch	Âm lịch - theo chu kỳ mặt trăng	Dương lịch - theo chu kỳ mặt trờ
Tứ tượng	Trăng, Biển nước	Trời , Đất
Ngũ hành	đại diện cho quá trình suy tàn diệt vong của ngũ hành Kim diệt Thổ - Thổ diệt Hỏa - Hỏa diệt Mộc - Mộc diệt Thủy - Thủy diệt Kim	đại diện cho quá trình sinh sôi, sinh thành của ngũ hành . Kim sinh Thủy - Thủy sinh Mộc . Mộc sinh Hỏa . Hỏa sinh Thổ . Thổ sinh Kim
Bát quái	Khôn, Cấn , Khảm , Tốn	Càn , Đoài , Ly , Chấn