Bách khoa toàn thư Lịch sử/Khởi nghĩa

Khởi nghĩa là một phong trào xã hội hoặc chính trị nổi lên nhằm đẩy lùi chính quyền hiện tại và thay thế bằng một chế độ mới. Khởi nghĩa thường được kích hoạt bởi sự bất mãn của một phần của xã hội đối với chế độ chính trị hiện tại hoặc do sự bạo động hoặc đói nghèo.

Khởi nghĩa đã xuất hiện trong nhiều thời đại và nơi trên thế giới. Những khởi nghĩa đầu tiên được ghi nhận vào thời kỳ cổ đại, khi các nô lệ hay tầng lớp dân nghèo phản kháng chống lại chế độ phong kiến và đòi quyền lợi của mình. Ví dụ như Khởi nghĩa Spartacus năm 73 TCN ở La Mã cổ đại.

Thời kỳ trung cổ chứng kiến sự nổi dậy của những nhóm người nông dân và thợ thủ công, những người bị kẹt trong trạng thái nô lệ hoặc thuộc hạ tư sản, phản đối sự áp bức của chế độ phong kiến. Khởi nghĩa của quý tộc Trung Cổ cũng có thể được xem như một dạng phản kháng chống lại quyền lực vua chúa và chế độ tư hữu đất đai.

Trong thế kỷ XIX, thời kỳ của các cuộc cách mạng công nghiệp, khởi nghĩa trở thành một phương tiện chính thức của sự đấu tranh của các giai cấp công nhân và nông dân. Những khởi nghĩa này thường xoay quanh việc đòi quyền lợi của người lao động, đấu tranh chống lại sự áp bức và bóc lột của các chủ nhà tư sản, và nỗ lực xây dựng một chế độ xã hội mới, bao gồm chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản.

Trong lịch sử Việt Nam, các cuộc khởi nghĩa như Khởi nghĩa Lam Sơn, Khởi nghĩa Tây Sơn, Khởi nghĩa Nam Kỳ, Khởi nghĩa Yên Thế,... đã tạo ra những bước ngoặt lớn trong sự phát triển của đất nước. Các cuộc khởi nghĩa này được xem là những cuộc đấu tranh cho quyền tự chủ, chống lại sự cai trị của các triều đình đương thời, và thường được lãnh đạo bởi các vị anh hùng dân tộc.