Sách trung dung/Chương thứ ba mươi ba

Thi viết: “Ý cẩm thượng quýnh". Ố kỳ văn chi trứ dã. Cố quân tử chi đạo, ám nhiên nhi nhật chương. Tiểu nhân chi đạo, chước nhiên nhi nhật vong. Quân tử chi đạo, đạm nhi bất yếm; giản, nhi văn; ôn, nhi lý.

詩曰，「衣錦尚絅，」惡其文之著也. 故君子之道，闇然而日章；小人之道，的然而日亡. 君子之道，淡而不厭、簡而文、溫而理.

Tri viễn chi cận, tri phong chi tự, tri vi chi hiển, khả dữ nhập đức hỹ.

知遠之近，知風之自，知微之顯. 可與入德矣.

Thi vân: "Tiềm tuy phục hỹ, diệc không chi chiêu. Cố quân tử nội tỉnh bất cữu, vô ố ư chí. Quân tử chi sở bất khả cập dã, kỳ duy nhân chi sở bất kiến hồ.

《詩》云，「潛雖伏矣，亦孔之昭.」故君子內省不疚，無惡於志. 君子之所不可及者，其唯人之所不見乎.

Thi vân: tương tại nhĩ thất, thượng bất quý vu ốc lậu”. Cố quân-tử bất động, nhi kính;bất ngôn, nhi tín. 《詩》云，「相在爾室，尚不愧於屋漏.」故君子不動而敬，不言而.

Thi viết: Tấu cách vô ngôn, thì mỵ hữu tranh". Thị cố quân-tử bất thưởng, nhi dân khuyến; bất nộ, nhi dân oai ư phu việt. 詩曰，「奏假無言，時靡有爭.」是故君子不賞而民勸，不怒而民威於鈇鉞. Thi viết: “Bất hiển duy đức, bách tích kỳ hình chi. Thị cố quân tử đốc cung, nhi thiên hạ bình. 詩曰，「不顯惟德，百辟其刑之.」是故君子篤恭而天下平. Thi vân: “Dư hoài minh đức, bất đại thanh dĩ sắc. Tử viết: "Thanh sắc chi ư dĩ hoá dân, mạt dã". 《詩》云，「予懷明德，不大聲以色.」子曰，「聲色之於以化民，末也. Thi viết: Đức thù như mao”, Mao do hữu luân “Thượng thiên chi tải, Vô thanh vô xứ” chí hỹ. 《詩》云，『德輶如毛.」毛猶有倫.「上天之載，無聲無臭.」至矣.

Kinh Thi nói: "Mặc áo gấm (có hoa) ở trong rồi ngoài mặc thêm áo mỏng ở ngoài"1. Ấy là vì ngại hoa văn gấm quá rực rỡ. Cho nên đạo của người quân tử, thoạt đầu nhạt tối, nhưng càng ngày toả rạng thêm lên. Đạo của kẻ tiểu nhân thì sặc sỡ nhưng ngày càng mờ nhạt dần đi. Đạo của người quân tử, thanh đạm nhưng người ta không chán, giản phác nhưng văn nhã, ôn hoà nhưng rành rọt. Nếu biết lẽ đi xa phải bắt đầu từ gần, biết rằng phong khí bắt đầu hình thành từ đâu, biết được lẽ sự vật từ kín đáo đến hiện lên rõ rệt, thì có thể tiến vào con đường tu dưỡng đạo đức. Kinh Thi nói: "Tuy lặn trốn được ở đáy nước, nhưng cũng thấy được rõ ràng”2. Cho nên người quân tử tự xét nội tâm mình không áy náy thì trong lòng không hổ thẹn. Người quân tử có điều mà người thường không đạt tới được, có lẽ chính là ở chỗ thế giới nội tâm mà người khác không thể thấy được. Kinh Thi nói: "Trông vua lúc ở trong nhà, cũng rất đứng đắn không thẹn với góc xó tối tăm"3. Cho nên người quân tử chưa hành động, mà người ta đã kính, chưa nói ra mà người ta đã tin. Kinh Thi nói: "Tấu lên khúc nhạc lặng lẽ không tiếng. Lúc này càng không có tiếng tranh cãi"4. Cho nên người quân tử chẳng cứ phải ban thưởng, mà dân chúng đã được khích lệ; chẳng cứ phải nổi giận, mà dân chúng đã kính sợ hơn cả hình phạt búa rìu. Kinh Thi nói: "Đức hạnh xiết bao rạng rỡ, Bốn phương chư hầu đều bắt chước"5. Cho nên người quân tử chỉ cần dốc lòng cung kính thành thật, thì thiên hạ tự nhiên được thái bình. Kinh Thi nói: "Ta hằng nhớ tưởng vua Văn Vương tỏ cái đức sáng của mình, không phải dùng đến to tiếng và sắc mặt"6. Khổng Tử nói: "Giáo hoá dân chúng mà phải dùng đến to tiếng và sắc mặt giận dữ, ấy là phương pháp mạt hạng. Kinh Thi nói: "Đức nhẹ như cánh lông”7 Cái lông còn là loại so sánh được, có thể hình dung dược. Chứ "Đạo Trời vận hành, chẳng có thanh âm, chẳng có mùi". Đó mới là mức độ tuyệt vời chí cao vô thượng. Chú giải: 1.Thi. Vệ phong. Thạc nhân 詩衛風碩人. Chương 1, câu 2 và Thi. Trịnh phong. Phong chương 3 câu 1 đều viết "ý cẩm khuynh y" “khuýnh" là áo đơn. 2.Thi. Tiểu nhã. Chính nguyệt 詩小雅正月, Chương 11, câu 3-4. 3.Thi. Đại nhã 詩大雅抑. chương 7, câu 4-5. 4.Thi. Thương tụng. Liệt tổ 詩商頌烈祖, câu 9-10. 5.Thi. Chu tụng. Liệt văn 詩商頌烈文, câu 11-12 6.Thi. Đại nhã. Hoàng hĩ 詩大雅皇矣, chương 7, câu 2-3. 7.Thi. Đại nhã. Chưng dân 詩大雅蒸民, chương 4, câu 2. 8.Thi. Đại nhã. Văn Vương 詩大雅文王, chương 7 câu 5-6