Sách Khổng giáo/Tư tưởng/Xã hội

Theo Khổng giáo, trong xã hội có 5 mối quan hệ cơ bản là Vua - tôi, Cha - con, Vợ - chồng, Anh - em, Bạn bè. Để thực hiện tốt 5 mối quan hệ này cần có 3 đức tính Trí, Dũng, Nhân có hiểu biết sáng suốt chấp chận và đả phá cái lỗi đạo và có đạo đức , nhân nghỉa

Quan hệ Vua tôi

Trong quan hệ vua tôi, Khổng Tử đề cao sự Trung thành đối với vua , nhà cầm quyền tối thượng

Vua sử dụng bề tôi phải theo lễ, bề tôi phụng thờ vua phải theo trung .

Lòng trung thành không phải là quan hệ một chiều . Khi vua sai , tôi có quyền can ngăn . Khi vua lỗi đạo, tôi có quyền lật đổ vua . Khổng Tử nói

Trung với vua mà không khuyên can vua theo đường chính là không phải ?.

Quan hệ cha - con

Nói về đức hiếu, trong chương đầu Khai tông minh nghĩa của Hiếu Kinh, thuật lại lời Khổng Tử nói với Tăng Tử

Này đây, HIẾU là căn bản của ĐỨC, do giáo dục mà sinh ra .

Hiếu đạo làm đâu vì

Thân thể, hình hài, tóc tai, da thịt là do cha mẹ sinh ra, không được gây hư hại đó là nết đầu của chữ Hiếu. Sau đó, lo lập thân, hành đạo để lại tiếng thơm cho đời sau đó là nết cùng của chữ Hiếu. Cho nên, Chữ Hiếu lấy việc phụng dưỡng cha mẹ làm đầu, kế đến thờ vua, sau rốt là lập thân '

Theo Tăng Tử

Hiếu đạo có 3 điều: Đại hiếu là tôn kính cha mẹ, thứ đến là không làm gì gây tai tiếng cho cha mẹ, sau cùng là nuôi dưỡng cha mẹ .

Mạnh Tử bàn về chi tiết chữ “Hiếu” như sau

Việc phụng sự cha mẹ của người con hiếu là: Cư xử hết lòng kính trọng, dưỡng nuôi cố làm đẹp lòng, bệnh đau tận tâm lo lắng, ma chay hết sức xót thương, tế lễ nghiêm trang rất mực

Quan hệ vợ - chồng

Quan hệ vợ - chồng là mối quan hệ lâu dài giửa 2 người nam và nữ khác biệt cùng chung sống trong một gia đình . Nho giáo đề cao tình nghĩa vợ chồng . Tình nghỉa vợ chồng là tình nghỉa lâu dài không phải chuyện một ngày một buổi . Cho nên , đẻ có một gia đình êm ấm người vợ phải biết tuân theo chồng , thương yêu chồng và giúp đở chồng , không gây rổ , không cải vả , không tranh chấp , không ngoại tình

Ngược lại người chồng , theo Khổng giáo là người chủ trong gia đình , không được lạm dụng uy quyền để hành hạ vợ bởi như thế là hành vi bất nhân, bất nghĩa không hợp đạo đức . Người chồng phải biết thương yêu, chăm sóc, hỏi han người vợ , phải biết chia sẻ kinh nghiệm sống , phải biết nhường nhịn lẩn nhau khi bất đồng , phải biết giúp đở lẩn nhau trong những khó khăn của cuộc sống

Theo Khổng giáo , người vợ lý tưởng là người vợ biết tuân theo tiêu chuẩn đạo đức tác phong của người phụ nữ đó là Tam tòng, tứ đức . Người phụ nữ phải noi theo , nương dựa vào người cha khi ở trong gia đình , ở người chồng khi về nhà chồng . ở người con sau khi chồng chết . Các đức tính người phụ nừ lý tưởng , theo Khổng giáo , phải có là phải biết công việc trong gia đình (Công), phải nói năng duyên dáng lịch sự (Ngôn), phải có dung mạo đoan trang hiền thục (Dung) , phải có đạo đức biết thương yêu mọi người (Hạnh)

Khổng giáo coi trọng trinh tiết của người phụ nữ trước khi về nhà chồng và không cho phép ngoại tình sau khi thành hôn. Nho giáo coi trọng trinh tiết của người phụ nữ, đối với việc quan hệ tình dục trước hôn nhân hoặc sống thử, đạo Nho rất phê phán, xem đó là hành động vô đạo đức, làm nhục gia quy. Nhiều người thời hiện đại phê phán tư tưởng này là "cổ hủ, chà đạp quyền tự do", nhưng nếu suy nghĩ sâu xa thì quy định này đảm bảo sự bền vững của mỗi gia đình cũng như xã hội . Con gái biết quý trọng trinh tiết nên không lo bị Sở Khanh lừa gạt, con trai thì có ý thức giữ gìn bản thân không sa đọa vào nữ sắc,

Quan hệ anh - em

Quan hệ anh - em một quan hệ gắn bó mật thiết , có thứ bậc trên dưới . Anh là cấp trên , em là cấp dưới . Cho nên em phải kính trọng anh , anh phải thương yêu và làm gương cho các em noi theo . Anh em phải biết thân thiện với nhau , phải hòa hợp với nhau để không bị chia rẻ . Anh em trong gia đình là mối quan hệ thân thuộc máu mủ. Cho nên, Anh em phải biết thương yêu , giúp đở lẩn nhau theo như

Anh em như thể tay chân , Anh ngã , em nâng , Môi hở răng lạnh

Quan hệ bạn bè

Quan hệ bạn bè là một quan hệ kết giao tìm bạn làm quen . Tìm bạn là tìm người không quen , không biết , không thân thuộc để trao đổi ý tưởng, quan niệm cuộc sống để có một mối quan hệ xã hội tốt dể thích nghi , tương trợ lẩn nhau , đoàn kết lẩn nhau , không bị chia rẻ bè phái , không bị cô độc buồn chán

Người quân tử dùng tri thức văn chương để tập hợp bạn bè, dùng sự giúp đỡ của bạn bè để bồi dưỡng nhân đức

Người quân tử đoàn kết rộng rãi với mọi người, chứ không phải chỉ cấu kết phe cánh. Kẻ tiểu nhân chỉ biết cấu kết phe cánh, chứ không biết đoàn kết rộng rãi với mọi người.

Bạn bè giúp ích cho ta có ba hạng, bạn bè làm hại ta cũng có ba hạng. Bạn ngay thẳng, rộng lượng, bạn nghe biết nhiều, là những người bạn giúp ích cho ta. Bạn vờ vĩnh, bạn khéo chiều chuộng, bạn khéo nói, là những kẻ làm hại ta .