Sách Khổng giáo/Tư tưởng/Cá nhân

Xã hội được tạo ra từ nhiều cá nhân. Cá nhân là căn bản của xã hội. Nho giáo coi trọng quan hệ giữa người và người, việc tu dưỡng đạo đức tác phong thành người. Đã là người thì phải học, phải tu dưỡng . Khổng giáo đặt ra các tiêu chuẩn dưới đây để làm nền tảng cho việc tu dưỡng cá nhân

Chuẩn tắc nam nữ

Chuẩn tắc đạo đức gương mẫu mà nam nữ phải tuân theo . Trai thờ Tam cương Ngũ thường . Gái thờ Tam tòng Tứ đức

• Tam cương Ngũ thường

Tam cương - 3 mối quan hệ giửa phái nam với Vua(Quân) người cai trị , Thầy người dạy dổ (Quân) , Cha (Phụ) người sinh ra .

Ngũ thường - 5 đức tính cần phải có ở nam giới bao gồm Nhân , Lễ, Nghỉa , Trí , Tín . Nhân là Thương yêu . Lễ là Kính trọng . Nghĩa là Bao dung . Trí là Sáng suốt . Tín là Tín cẩn

• Tam tòng Tứ đức

Tam tòng - 3 mối quan hệ giứa người phụ nữ với Cha (Phụ) , Chồng (Phu) người cai quản gia đình và Con (Tử) người kế thừa .

Tứ đức - 4 đức tính tốt mọi người phụ nử phải có bao gồm Công, Ngôn, Dung , Hạnh . Công là Công việc . Ngôn là Ngôn từ . Dung là Nhan sắc . Hạnh là Tánh nết

Ba hạng người trong xã hội

Tuỳ theo mức độ tu dưỡng con ngườ được Khổng Tử chia thành ba hang người

• Thánh nhân .

Người có đạo đức và trí tuệ cao hơn quân tử là thánh nhân. Thánh nhân là người thông hiểu đạo lý trời đất; người có thể soạn ra cương lĩnh, biện pháp lớn để quản lý thiên hạ. Chỉ có bậc chí thánh trong thiên hạ mới có đủ: Tài trí thông minh, nhìn xa thấy rộng, đủ sức để cai trị thiên hạ. Có lòng khoan dung độ lượng đủ để bao dung dân chúng và vạn vật. Tính tình cương nghị quyết đoán đủ để cầm nắm việc chính sự. Thái độ đoan chính ngay thẳng để mọi người kính nể. Văn chương điển lý tinh tế, xét đoán minh bạch đủ để phân biệt phải trái. Đạo đức của bậc chí thánh rộng lớn, sâu xa vô bờ bến, bao la rộng lớn như trời cao, sâu như vực thẳm... Chỉ có bậc thánh nhân có đức thật cao cả mới có thể soạn ra được cương lĩnh, biện pháp lớn để quản lý thiên hạ, xây dựng bồi đắp cái gốc lớn cho thiên hạ, thông hiểu hết đạo lý trời đất nuôi dưỡng vạn vật....

• Quân tử .

Quân tử là người thực hành các đạo lý do thánh nhân truyền dạy . Quân tử là người ngay thẳng, theo lẽ phải và không khuất phục bạo lực và không vị lợi ít cá nhân

• Tiểu nhân .

Tiểu nhân là người hèn mọn không ngay thẳng , không theo lẻ phải , hành dộng theo lợi ít cá nhân